تعریف عدالت

از عدالت، تعاریف زیادی شده است، آنچه مورد توجه مقام معظم رهبری است بدین شرح است؛ ایشان عدالت را از ریشه عدل می‌دانند و معتقدند که:

عدل یعنی هر چیزی در جای خود قرار گرفتن. معنای لغوی عدل هم یعنی میانه. اعتدال هم که می‌گویند، از این واژه است؛ یعنی در جای خود، بدون افراط و بدون تفریط؛ بدون چپ‌روی و بدون راستروی. این هم که می‌گویند عدل یعنی قرار دادن هر چیزی در جای خود، به‌خاطر همین است.

بر اساس این تعریف، عدل با حق به یک معنا و یک حقیقتند و از هم جدا نیستند، حق همان عدل و عدل همان حق است، لذا عدالت یعنی برطبق حق عمل کردن، و حقِ هر چیز و هرکسی را به او دادن. ایشان، بر مبنای همین تعریف اشاره به مصادیقی از عدالت دارند که قدر مسلّم و مورد قبول همه کسانی است که در صدد تعریف عدالت هستند. به‌عنوان مثال اگر هر چیزی در جای خودش قرار بگیرد، فاصله‌ها در جامعه کم می‌شود، فرصت‌های برابر برای همه محقق می‌شود، درست‌کاران تشویق و متجاوزان مهار می‌شوند، منصب‌ها به حق تقسیم می‌شود و منابع ملی به همه می‌رسد.

این توصیف از عدالت مبتنی بر مبانی هستی‌شناسی ایشان است که نظام هستی را احسن و عادلانه می‌داند. نظام احسن نظامی است که هر چیزی سر جای خوش به حق قرار گرفته است، لذا عدالت بر پایه اعتقاد به جایگاه حقیقی هر امر در نظام هستی، تعریف شده است، بر این اساس همچنان‌که نظام هستی از ثبات برخوردار و تغییرناپذیر است، جامعه‌ای که با این توصیف از عدالت شکل گرفته باشد و عدالت در آن نهادینه شده باشد، ماندگار و ثابت خواهد ماند.

مقام معظم رهبری در تبیین این سخن، تصریح می‌کنند که در نظام آفرینش، عدالت، یک ریشه‌ی تکوینی و طبیعی دارد، یعنی عدالت در بنیان عالم و آفرینش، نقش اساسی دارد و سنّت آفرینش، بر اساس عدل است. بر این اساس یک نظام اجتماعی برای اینکه ماندگار، موفق و کامیاب باشد، باید به دنبال سنّت طبیعی و قانون الهی آفرینش که تغییرناپذیر است، حرکت کند، یعنی باید مبتنی بر عدالت و هر چیزی در جای خودش باشدو وقتی هر چیز در جای خود قرار گرفت، همان تعادلی که در نظام طبیعت بر مبنای عدل و حق آفریده شده، به‌وجود می‌آید که ماندگاری و ثباتِ جامعه را در پی دارد. از همین جهت، ایشان معتقدند که عدالت به‌عنوان یک نیاز طبیعی و فطری، ضمن اینکه خواسته‌ی بزرگ همه‌ی آحاد بشر در طول تاریخ است، از اهداف انبیاء الهی می­باشد که به دنبال سعادت مادی و معنوی بشریت هستند.

نکته‌ی دیگری که ایشان در توصیف عدالت، بر آن تأکید دارند، درهم تنیدگی عدالت با عقلانیت است؛ امتزاج عدالت با عقلانیت به این دلیل است که اگر عقل و خرد در تشخیص مصادیق عدالت به‌کار گرفته نشود، و روشن نکند که به ‌لحاظ مصداقی جایگاه فلان شیء کجاست، انسان به گمراهی و اشتباه دچار می‌شود؛ تصور می‌کند چیزهایی عدالت است، در حالی‌که نیست و چیزهایی را هم که عدالت است، گاهی نمی‌بیند. بنابراین عقلانیت و محاسبه، یکی از شرایط لازمِ رسیدن به عدالت است.